Op donderdag 16 mei krijgt Goirle (Riel ook natuurlijk) bezoek van de Commissaris van de Koning, mevrouw Ina Adema. Hoog bezoek, zogezegd. De commissaris is de voorzitter van Provinciale Staten en het dagelijks bestuur van de provincie, Gedeputeerde Staten. Zij bezoekt regelmatig de gemeenten om op de hoogte te blijven van wat er zoal links en rechts in de provincie gebeurt. Donderdag is de gemeente Goirle aan de beurt.

door: Norbert de Vries

Op de hoogte blijven

Vroeger, ach, dat waren nog eens tijden! De commissaris (verder: CdK) woonde in een soort paleis, het gouvernement, aan de Verwerstraat in Den Bosch. Hoe vaak ben ik daar niet als kortebroekenmannetje langsgelopen… Ik keek door de spijlen van het hek naar een leeg voorplein waarachter een classicistische gevel stond (‘oprees’ zou te actief klinken) waar evenmin iets bewoog. En in een van de kamers van dat paleis zat er iemand op een stoel (hij ‘zetelde’ om het wat deftiger te formuleren) als de Onbewogen Beweger van het Openbaar Bestuur in de Provincie Noord-Brabant.

Enfin, het paleis werd te klein en ‘the whole shebang’ verhuisde naar een hoge toren in Zuid. CdK, Staten, ambtenaren, álles. In het oude paleis werd Het Noordbrabants Museum gehuisvest.

Voeger, in de tijd van de postkoets, de trekschuit en, o wonder, de stoomtrein, ging alles traag en bedaard. Ook de communicatie ging op zijn elf-en-dertigste. Het was voor de CdK een hele toer om een beetje zicht te krijgen op wat er in al die stille stadjes, die dromerige dorpjes, en die uitgestorven negorijen zoal voorviel. Niet dat er veel voorviel, maar het was nu eenmaal zijn – lange tijd werd de functie uitsluitend door mannen vervuld – taak om alles in de smiezen te krijgen. Hadden ze in Gemeente X hun zaakjes wel op orde? Waren de burgemeester, de wethouders en de secretaris kundig en bekwaam? Welke kopzorgen had het gemeentebestuur? Waar wringt eventueel de gemeentelijke schoen? (en waar breekt de klomp?) De CdK ging op onderzoek uit en bezocht alle gemeenten in zijn provincie. Dat zijn er tegenwoordig 56, als ik goed tel, maar dat waren er in 1900 liefst 184. Kortom, de CdK reisde wat af. In 4 à 5 jaar tijd was hij dan eindelijk overal een keer geweest.

Voorbeeldje

De CdK maakte ene kort verslag van ieder bezoek. Lees en geniet!

Op 24 juli 1896 bezocht hij de gemeente Goirle.

‘Door eene vergissing van Klasens kwam ik daar anderhalf uur later aan, dan ik mij zelven geannonceerd had. Omstreeks 10 uur kwam ik aan de grens der gemeente, alwaar ik werd opgewacht door een achttal ruiters, die als eerewacht fungeerden. Even buiten het dorp stond de harmonie; deze stelde zich aan het hoofd van den stoet, en geleidde mij naar het raadhuis. Aldaar vond ik den burgemeester (Philipsen), en den wethouder Rens. De andere wethouder, de fabrikant Van Besouw, was voor zaken afwezig, en had mijn komst te laat vernomen, om nog tijdig terug te kunnen zijn. Met B. en W. doorliep ik het verslag over 1895 en de begrooting voor 1896. Veel stof tot bespreking leverde een en ander niet op. Goirle is eene gemeente, met eene opkomende industrie. Het gaat den fabrikanten en den menschen over het algemeen goed. Armen zijn er niet. Van een socialistisch streven is onder de fabrieksarbeiders schijn noch schaduw. Het katholieke leven is er zeer sterk ontwikkeld. De openbare school telt slechts 23 kinderen, meest kinderen van marechaussee, kommiezen enz. Op mijne audiëntie verschenen alleen pastoor en kapelaan. Om half twaalf verliet ik Goirle, en reed ik’ enz.

Hij reed naar de gemeente Alphen en Riel, waar men zich tot het uiterste had ingespannen om een goede indruk te maken: ‘Op de grens van Baarle-Nassau en Alphen werd ik opgewacht door een eerewacht van 24 velocipedisten en 22 ruiters. Deze bracht mij naar het Raadhuis, na van te voren zich met de harmonie vereenigd te hebben. Eenige bruidjes strooiden, terwijl twee een kreupel welkomstgedicht opzegden. De ontvangst was allerhartelijkst, er was bijzonder veel groen gemaakt, eerebogen enz. enz.’

Bestuurlijke folklore

Lange tijd was het bezoek van de CdK voor de betreffende gemeente ongeveer de belangrijkste dag in jaren. De harmonie rukte ervoor uit, de vlaggen hingen uit, en het gemeentebestuur zweette peentjes. Dat is allemaal allang niet meer het geval. Trouwens, die bezoeken hebben hun nut en betekenis grotendeels verloren. Ooit waren die werkbezoeken voor de CdK noodzakelijk om zicht te krijgen op het functioneren van het lokale bestuur, maar dat is voltooid verleden tijd. In die hoge toren in Den Bosch weten ze van de hoed en de rand. Ze weten er alles! Die werkbezoeken zijn eigenlijk een vorm van bestuurlijke folklore. Net als bijvoorbeeld het schouwen van de grenspalen door de burgemeesters van buurgemeenten.

Maar, hé, mevrouw Adema is van harte welkom hoor! Ik heb daarom met kunstmatige intelligentie een welkomstgedichtje gefabriceerd waar die meisjes in Alphen nog een puntje aan zouden hebben kunnen zuigen:

Welkom, welkom, beste Commissaris van de Kroon,

In ons mooie Goirle, waar het hart altijd kloont.

Met open armen begroeten wij u hier,

Een dag vol ontmoetingen, dat doet ons plezier.

Uw bezoek brengt glans aan onze gemeente,

Samen streven we naar het goede,

't is onze geheime leente.

In Goirle, waar de Brabantse gastvrijheid bloeit,

Weten we zeker, uw bezoek wordt nooit verfoeid.

Hier laat ik het maar bij, want we willen die goede Ina Adema niet in verlegenheid brengen.