Met Chagall door gans het land
“Chagall is ongetwijfeld nog nooit zo actueel geweest. In deze duistere tijden geeft de kunstenaar ons een les in levenswijsheid en optimisme. Zelfs al ontwaren we overal in zijn werken de angst voor de oorlog, voor het racisme en fascisme, Chagalls oeuvre bevat ook talloze kleurrijke verdwijnpunten: liefde, verdraagzaamheid, spiritualiteit, medemenselijkheid. Daarom wordt het de hoogste tijd dat we naar Chagall kijken. Met een nieuwe blik. Dat we zijn werken en geest binnendringen. Dat we de beeldenmaker vergeten om ons in zijn verbeelding onder te dompelen.”
door Ben Loonen
Door gans het land
Bovenstaande is een citaat uit 2015 toen er in Milaan en Brussel een overzichtstentoonstelling werd gehouden van het werk van Marc Chagall (1887 – 1985). Tien jaar later is Chagall nog even actueel en de tijden zijn nog een tint donkerder geworden. Maar bij onze dorpsgenoot Dick van Niekerk, samen met Ad de Jong en Ankie Hettema, is het vonkje overgesprongen, ze staan in vuur en vlam voor deze grote kunstenaar en zijn fakkeldrager geworden. Op afroep komen ze nu al een jaar lang overal in Nederland om over Chagall te vertellen, zijn leven, zijn schilderijen, kerkramen glas-in-lood, zijn gedichten … en muziek. Dat onderdeel neemt Ad de Jong voor zijn rekening: op zijn knoppen-accordeon (zijn draagbare orgel) speelt hij muziek die uit de sfeer komt van het chassidisme, het Oost-Europese jodendom, het geestelijk tehuis van Marc Chagall. Die sfeer kan gekenschetst worden door blijdschap, het leven vieren, zingen en dansen ook al zijn de uiterlijke omstandigheden nog zo beroerd. Wie geïnteresseerd is in een optreden mag contact opnemen met Dick van Niekerk (06 232 269 70).
Boekje in de Symposionreeks
Het optreden van genoemde drie is gebaseerd op een grondige studie van Marc Chagall die resulteerde in de uitgave van het boek: De verborgen levensvisie in het werk van Marc Chagall, Haarlem, Rozenkruis pers, 2024) met onlangs al een tweede druk. Dick van Niekerk schetst in het eerste hoofdstuk het lange leven van Marc Chagall dat begon in het Wit-Russische Vitebsk in 1887 en eindige in het Franse Saint Paul-de-Vence in 1985 – tussenstops Sint Petersburg, Moskou, Parijs, New York. Onmogelijk om over Chagall te schrijven zonder iets uit de doeken te doen van het chassidisme. Martin Buber (1878 – 1965) heeft het zo samengevat: “God wil niet dat we in hem geloven, wil niet dat we over hem debatteren, wil niet door ons verdedigd worden – Hij wil slechts door ons verwerkelijkt worden.” Dat kunnen theologen van allerlei slag in hun zak steken, en dat “slechts” is natuurlijk een mooie Witz. In het tweede hoofdstuk probeert Ankie Hettema het hart te lezen van het gevleugelde genie, het hart dat zich toont in zijn schilderijen. Googel Chagall, kijk naar de afbeeldingen, en je ziet zijn werk: een tuimeling van beelden, engelen en mensen, koeien en vogels, huizen en kerken, de fiddler on the roof. Alles nu, alles in een vlak, alles met elkaar verbonden. Flarden uit het gedicht: “Van mij alleen”. Van mij alleen // het land dat in mijn ziel ligt uitgestrekt // ik kom er zonder paspoort binnen // als in mijn eigen huis ( ). Tuinen bloeien binnenin mij // mijn bloemen zijn bedenksels // de straten zijn van mij // wie er woonden zwerven door de lucht // ze wonen in mijn ziel // dat is waarom ik glimlach // als mijn zon maar even schijnt. In het laatste hoofdstuk vertelt Ad de Jong boeiende dingen over het verband tussen kleuren en klanken. Muziek zegt hij is het communicatiemiddel dat alle verschillen tussen culturen, rassen en gezindten overvleugelt. “En waar muziek het verlangen richt naar het grensgebied van het Licht, ligt er voor de mens een weg open, die nog nauwelijks is betreden.”
Optreden in Goolse Kringen
Op woensdag 2 april 2025 besteedde Goolse Kringen een vol uur aan Chagall. Dick van Niekerk vertelde en Ad de Jong ondersteunde zijn verhaal met accordeon-muziek. Wie het terug wil zien: kijk op de website van de LOG of zoek naar de uitzending op YouTube. In de studio waren ook aanwezig Elvira en Edna, kleinkinderen van Dick, en Antje vrouw van Ad (zie de foto bij dit artikel). Tot slot een paar regels uit Mijn Bron: “Dagen en jaren vloeien uit mij weg // ik word de eeuwigheid gelijk // de klankenstroom van Mozart en Bach // stijgt van onderen naar mij omhoog // ik hoor hun klinkende adem // ikzelf word tot een klank // de wereld klinkt al in der eeuwigheid // vlak naast me groeien nieuwe bloemen // en door hun geuren word ik uit mijn slaap gewekt.”