De Stichting Erfgoed Goirle jubileert (1950-2025)

In de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog werden ineens overal in onze provincie lokale heemkundekringen opgericht. Zo ook in Goirle. Vanwaar toen die plotse, sterke opkomst van de heemkunde?

door: Norbert de Vries

Verschillende factoren

Na de oorlog groeide het besef van verlies - door vernietiging, verbroken gemeenschappen, veranderingen in landschap en samenleving. Mensen kregen meer oog voor de waarde van de lokale cultuur en begonnen zich in te zetten voor het behoud van het lokale erfgoed en de eigen streekidentiteit als tegenwicht tegen versnelling, modernisering, en verstedelijking. In Noord-Brabant werden al eind jaren dertig door mensen als pastoor W. Binck in Alphen de fundamenten gelegd voor de latere koepelorganisatie Brabants Heem waarmee de opbouw van lokale heemkundekringen vergemakkelijkt werd. Vervolgens ontstonden studiebijeenkomsten, kaderdagen, werkkampen, eigen tijdschriften: dit gaf structuur aan de beweging en maakte het aantrekkelijk voor vrijwilligers. Samenvattend: de combinatie van moderniseringsdruk, herstel van oorlogsschade (materieel en cultureel), lokaal engagement en organisatorische infrastructuur leidde ertoe dat heemkunde in de jaren direct na WOII in Noord-Brabant sterk opkwam. En zie het resultaat: in Brabant zijn er momenteel 150 heemkundekringen, waarvan er 123 zijn aangesloten bij de Stichting Brabants Heem.

Hoe ging de kring Goirle van start?

Ach, het mooie van de geboorte van de Goirlese kring is, dat we het niet exact weten. De oprichtingsdatum is in de nevelen der historie gehuld. Het was ergens in 1949, of misschien al iets eerder. We rekenen daarom met een onweerlegbaar, formeel feit: op 1 november 1950 werd de kring ingeschreven als lid van Brabants Heem. In hun stukken lezen we: “Kring “Goirle”. Op het einde van het vorig jaar werd deze kring opgericht waarvoor onverwacht grote belangstelling bleek te bestaan. Het voorlopig bestuur wordt gevormd door Dokter B. Leeuwenberg, A. de Kok, W. v Rooy, J. de Laat, H. v Boxtel.

Het aanvankelijke enthousiasme verflauwde na enige tijd enigszins; het ging allemaal niet van een leien dakje, zoals blijkt uit het volgende bericht van Brabants Heem: Wij verheugen ons dat Goirle nu een eigen kring heeft, hoewel wij begrijpen dat er zich allerlei moeilijkheden zullen voordoen om ter plaatse werkzaam te zijn. Dat is met iedere kring zo, en zo doende dat als de Paaschtijd voorbij is Pastoor Binck nog wel eens iets voor jullie zal uitdenken....”.

Kennelijk heeft zijn advies geholpen, want er ontstond snel nieuw elan. Vanaf 1954 blies de heemwind in ieder geval krachtig in de zeilen. In de notulen van de vergadering die op 26 november 1954 in Café Hof van Holland is gehouden, wordt de naam Heemkundige kring “De Vyer Heertganghen” (de vier heertgangen die samen Goirle vormden) bekend gemaakt.

Hoe ging het verder?

Ik praat erover met Joseph Wijdemans (oud-archivaris van de kring en lid vanaf 1962) en Jan van Eijck (voorzitter en lid vanaf 1982).

Joseph: ‘Die beginperiode was moeilijk, want de kring had geen eigen plek voor een archief, voor studie, voor het bewaren van historische spullen. De lezingen en vergaderingen vonden plaats in Hof van Holland. Een grote stap voorwaarts werd in 1977 gezet: de opening van ons heemerf aan de Nieuwe Rielseweg! Dat was de afronding van een jarenlang, complex project dat begon in 1960 met de aankoop van een oud wevershuisje, ’t Smiske. Tien leden legden, op initiatief van Jo van Strijp, 2800 gulden bij elkaar voor de aankoop van dat huisje. Hadden ze het niet aangekocht, dan zou het worden gesloopt. Jaren later – we schrijven dan 1973 - werd op het terrein daarachter een grote Vlaamse schuur opgebouwd, en juist ook in diezelfde periode – o, heerlijk toeval - kwamen naast ’t Smiske de panden leeg waar tevoren de Spar en een bloemisterij hadden gezeten. De gemeente wilde die wel aan ons verhuren, en zo ontstond in enkele jaren tijd een juweel van een heemerf. Dat geheel van een wevershuisje, een Vlaamse schuur, de nodige bijgebouwen, een kruidentuin, en ons hoofdgebouw met archief en museum, vergaderruimte, een potstal waar exposities worden gehouden, zoiets is uniek. Ik durf wel te zegen: ons heemerf is een van de mooiste van Brabant.’

De Vlaamse schuur

De geschiedenis van die schuur is in meerdere opzichten wonderlijk. Hij stond in Klein Oosterhout op het erf van de familie Havermans. Ooit was het een kerk geweest, inderdaad: een schuurkerk, waar een uit Goirle afkomstige pastoor de door de protestantse overheid verboden, katholieke erediensten hield.

Jan: ‘Het is een wonderwerk: de schuur werd ginds afgebroken nadat Toon Wijdemans alle spanten zorgvuldig had genummerd; vervolgens werd de zaak naar Goirle vervoerd waar de schuur door een grote groep vrijwilligers weer in elkaar werd gezet. Een project van twee à drie jaar. Je mag zeggen: daar werd wat groots verricht. Het was Goirle op z’n allerbest. Vrijwilligers, met steun van enkele plaatselijke bedrijven (Van Besouw, Paulissen, Santegoets) die voor het vervoer, het grondwerk en een hijskraan zorgden, hebben hier vele honderden uren aan gewerkt. Met een fantastisch resultaat.’

75 jaar heemwerk

Moeten we namen noemen? Jan en Janus Hoogendoorn, Cees Robben, Willy van Rooy, Piet Wiercx, Ad Houtepen, Huib van Dun, Jan (boer) Schellekens, Ton Sas, ach, stop maar, het zijn er nog véél meer. Al die mensen hebben in de afgelopen 75 jaar enorm veel bijgedragen aan de diverse aspecten van het heemwerk: de zorg voor het behoud en onderhoud van het heemerf, het opzetten en uitbouwen van een bibliotheek, het verzamelen van historische voorwerpen en toponiemen, het organiseren van lezingen en cursussen, het opbouwen van een archief, studie en publicaties (tijdschrift Rond de schutsboom en tal van boeken, zoals vijf jaarboeken, de serie Twee Eeuwen Goirle, enz. enz.).

De Stichting Erfgoed Goirle telt 250 leden. Kom eens geheel vrijblijvend langs op zaterdagochtend en zie hoe er tal van activiteiten plaatsvinden. De koffie staat klaar. Meer weten van de geschiedenis van uw woonplaats? Het Heem organiseert binnenkort weer het ‘Schutsboomcollege’ (5 lessen).